Van Gogh op bestelling

In 2003 publiceerde de Chinese Winnie Won Yin Wong een lijvig boek ‘Van Gogh on demand’. Zij is als historica gespecialiseerd in moderne en hedendaagse kunst en in beeldcultuur. Haar aandacht gaat vooral naar namaak, fraude, problemen rond copywright en auteursrechten.

Een Van Gogh op bestelling, dat kan je krijgen van duizenden schilders die zich in het Chinese dorp Dafen bezig houden met het kopiëren van oude meesters. Van Goghs ‘Sterrennacht’ en zijn ‘Zonnebloemen’ behoren tot de meest gekopieerde, niet alleen omdat ze relatief makkelijk na te schilderen zijn maar ook omwille van de hoge veilingprijzen die de originelen in de jaren ‘80 behaalden.

Dafen, gelegen in de buitenwijken van de metropool Shenzhen, is het dorp waar duizenden Chinese migranten meer dan 5 miljoen schilderijen per jaar produceren. In deze gigantische ‘schilderijenfabriek’ beantwoorden de schilders aan de vraag van de hotels, toeristen en Westerse kunstmarkten die in hun werken geïnteresseerd zijn. In 2004 werd er voor het eerst een kopieerwedstrijd gehouden – opgave was een portret van Ilya Repin naschilderen – waarbij een jury prijzen toekende aan de tien beste werken. De winnaars moesten bijkomende proeven afleggen en kregen daarna niet alleen een geldprijs, maar zij  verwierven ook ‘stadsrechten’, d.w.z. een verblijfsvergunning die toegang geeft tot scholing, gezondheidszorg, politiebescherming en het recht om eigendom te verwerven. Sindsdien wordt deze wedstrijd jaarlijks gehouden en is Dafen ‘s werelds grootste productiecentrum van met de hand geschilderde kunst.

Willie Won benadrukt dat deze Chinese schilders niet alleen uitmuntende kopiisten zijn. Na de wedstrijd krijgen meer dan duizend schilders de kans om hun individuele creativiteit te tonen en zetten zij in de straten van het dorp hun ezels neer om het beste van zichzelf te tonen.

Van in de Renaissance besteden  kunstenaars veel tijd aan het verwerven van technische vaardigheden door het naschilderen van artistieke voorbeelden.

Hier houden getalenteerde krachten zich bezig met bandwerk dat geproduceerd wordt op vraag van de Westerse markt. Van Gogh is een van de meest gegeerde kunstenaars.

In haar boek beschrijft Willie Won een stappenplan: “Hoe schilder ik de Zonnebloemen in twintig stappen?”  Vaardigheid, daar komt het op aan. Herhaling, traditie, discipline en een welbepaald einddoel zijn noodzakelijke elementen. Alles hangt immers af van de perceptie. Vanuit de moderne kunst bekeken is ‘vaardigheid’ een commercieel, routineus en technisch keurslijf. Zet je ‘vaardigheid’ af tegenover indutriële massaproductie, dan wordt het spontaan, vrij, authentiek , met de hand gemaakt. Het 20-stappenplan om een Van Gogh te schilderen kreeg Willie Won voorgeschoteld van de Van Gogh-specialist Zhao Xiaoyong toen zij in 2008 enkele weken in Dafen doorbracht. Zij zag er hoe leerling-schilders naast hun leraars zaten, die ingrepen als het moeilijk werd of die zelf een stuk van het werk voor hun rekening namen. De methode kan tot in het oneindige herhaald worden, op eender welk formaat en voor om het even welke versie van de serie ‘Vaas met vijftien Zonnebloemen’ die van Gogh in Arles schilderde tussen 1888 en 1889. Nochtans schildert iedere kunstenaar op zijn eigen manier. Voor het deppen van de grote bloemen gebruikt de ene de achterkant van zijn paletmes, de andere zijn borstel, wat een klein technisch onderscheid uitmaakt. De ene gebruikt okergeel uit de tube, de andere niet. In de periode dat de ‘echte’ Zonnebloemen hoge prijzen haalden op de kunstmarkt, besteedde men meer tijd aan het kopiëren en werden ze in minstens twee lagen geschilderd met de nodige droogtijd ertussen. In het stappenplan is dit weggelaten en wordt tijd uitgespaard door nat-in-nat te schilderen (alla prima). Aan een standaardwerk van 50 x 60 cm werken leraar en leerling samen een drietal uur maar het duurt een week eer het werk voldoende droog is om geleverd te kunnen worden. Indien er een bestelling komt waarbij enkele honderden schilderijen binnen de vijf weken naar Europa moeten verscheept worden, dan is men op snelle technieken aangewezen.

Vergeleken met Franse of Chinese academische kunstenaars, werken de Dafen-schilders erg onorthodox. Zij schilderen op ongeprepareerd canvas dat op een platte plaat wordt getaped. Om de transportkosten te drukken, worden de werken alleen op een frame vastgezet als de cliënt het eist en ervoor betaalt. Lijnzaadolie en terpentijn worden slechts zelden aan het pigment toegevoegd maar men gebruikt specifieke media om het droogproces te versnellen.

Bij de instructies die de kopiisten krijgen, gaat het vooral om het ‘vlot en spontaan schilderen’, niet zozeer om de volledige gelijkenis. In 2008 was de grootste klant een retailer uit Amsterdam. Hij legde de nadruk op ‘een goed schilderij’, ‘goede kwaliteit’ en ‘goede kleuren’, niet op de overeenkomst met het origineel.

De Van Gogh-schilders in Dafen zijn geen kunsthistorici maar zij weten precies wat hun kopers verlangen: het tactiele penseelwerk van Van Gogh, het vrije gebruik van kleuren, visuele sensatie, expressiviteit en reliëf op het doek. ‘Dat zijn formele kwaliteiten waaraan iedere schilder kan beantwoorden’, aldus Winnie Won. De schilders die soms vertrekken van inadequate foto’s uit catalogen of kunstboeken, gaan een onderlinge strijd aan over wie de verf het dikst kan aanbrengen.

Zhao Xiaoyong is gespecialiseerd in de ‘Irissen’. Met de hulp van zijn vrouw schildert hij er 300 per maand. Na een jaar waren er dat 5000 , alle bestemd voor een klant in Hong Kong.  Geleidelijk aan begon zijn vrouw ook te schilderen waarbij Zhao slechts hier en daar corrigeerde. Intussen staat de hele familie mee in de productieketen en schilderden zij meer dan 1000 exemplaren van ‘Sterrennacht’, ‘Zelportret’, ‘Irissen’ en ‘Café terras’. Vanuit Hong Kong gingen de werken naar de USA, waar het publiek Van Gogh vereert. In zijn kleine galerij verkoopt Zhao nu ook Monets, Breughels en Vermeers.  Monets waterlelies vielen ook zeer in de smaak maar Zhao verkiest Van Gogh boven de impressionisten omdat bij hem de verf niet moet gemengd worden. In Dafen wordt van Gogh beschouwd als makkelijk te kopiëren. Schilders die meer ervaring hebben, wagen zich aan een Monet en aan  moeilijke landschapsschilderingen, aan figuratieve of abstracte kunst. In tegenstelling tot de losse en expressief schilderende Van Gogh-kopiisten worden de hyperrealisten en de portrettisten hoger gewaardeerd. Fotografische portretschilders vragen hogere prijzen omdat de kopers belang hechten aan de fysieke gelijkenis.

Als de koper het wenst, worden de Dafen-schilderijen gesigneerd. Soms mag hun eigen naam erop komen in pinyin-transliteratie , soms met de naam van de originele schilder erbij. De klant is koning.

Op de website www.dafenvillageonline.com kan je een keuze maken en een bestelling plaatsen. De Irissen, 100% met de hand geschilderd in olieverf, worden binnen zeven dagen aan huis geleverd in een kartonnen koker voor de som van 42€. Een Picasso – ‘Meisje voor de spiegel’  - koop je voor 30€.